Chảy máu não thất là gì? Các nghiên cứu khoa học liên quan

Khái niệm chảy máu não thất

Chảy máu não thất là tình trạng máu thoát vào hệ thống não thất, nơi chứa và luân chuyển dịch não tủy. Khi máu xâm nhập vào khoang này, cấu trúc dòng chảy dịch não tủy bị cản trở, dẫn đến tăng áp lực nội sọ và nguy cơ tổn thương mô thần kinh. Đây là tình trạng nguy hiểm, có thể gặp ở trẻ sinh non do hệ mạch não chưa hoàn thiện hoặc ở người trưởng thành do chấn thương, tăng huyết áp, dị dạng mạch máu hoặc biến chứng của các bệnh lý nội sọ.

Bản chất của chảy máu não thất liên quan đến sự vỡ của các mạch máu nhỏ trong nhu mô hoặc trong vùng mạch mạc. Máu tràn vào não thất gây kích hoạt phản ứng viêm, thay đổi áp lực thẩm thấu và làm rối loạn lưu thông dịch não tủy. Khi lượng máu lớn, nguy cơ hình thành cục máu đông trong não thất làm tắc nghẽn dòng chảy, dẫn đến giãn não thất hoặc tăng áp lực nội sọ. Tình trạng này có thể tiến triển nhanh và gây đe dọa tính mạng nếu không được xử trí kịp thời.

Bảng dưới đây mô tả một số hậu quả sinh lý chính của chảy máu não thất:

Hậu quả	Mô tả
Tắc nghẽn dịch não tủy	Cục máu đông gây cản trở lưu thông dịch
Tăng áp lực nội sọ	Tích tụ dịch và máu trong não thất
Tổn thương mô thần kinh	Do chèn ép cấu trúc não

Phân loại mức độ chảy máu não thất

Chảy máu não thất được phân độ nhằm đánh giá mức độ nghiêm trọng và tiên lượng. Hệ thống Papile là tiêu chuẩn được sử dụng rộng rãi, đặc biệt trong đánh giá trẻ sinh non. Phân độ dựa trên mức độ lan rộng của máu trong não thất và sự hiện diện của tổn thương nhu mô não. Phân loại càng cao nghĩa là tổn thương càng lan rộng và nguy cơ di chứng thần kinh càng lớn.

Phân độ Papile gồm bốn mức: độ I chỉ giới hạn tại vùng dưới màng ống (germinal matrix), độ II khi máu vào não thất nhưng không làm giãn não thất, độ III khi máu gây giãn não thất, và độ IV khi máu lan vào nhu mô não. Sự khác biệt giữa các mức này hỗ trợ quyết định điều trị và theo dõi lâu dài. Trẻ sinh non có độ IV thường có nguy cơ cao bị bại não hoặc chậm phát triển thần kinh.

Dưới đây là bảng tóm tắt hệ thống phân độ Papile:

Độ	Đặc điểm
I	Chảy máu tại vùng mạch mạc, không vào não thất
II	Máu vào não thất nhưng không giãn não thất
III	Giãn não thất do lượng máu lớn
IV	Lan vào nhu mô não, tổn thương mô đáng kể

Cơ chế bệnh sinh

Cơ chế bệnh sinh của chảy máu não thất khác nhau tùy nhóm tuổi. Ở trẻ sinh non, cấu trúc vùng dưới màng ống chứa nhiều mao mạch mỏng manh, dễ vỡ khi chịu dao động huyết áp hoặc stress oxy hóa. Sự thiếu ổn định trong hệ mạch, kết hợp với yếu tố hô hấp và tuần hoàn chưa hoàn chỉnh, làm tăng nguy cơ chảy máu ngay cả khi không có chấn thương. Ngoài ra, các rối loạn đông máu hoặc suy hô hấp cũng góp phần thúc đẩy nguy cơ vỡ mạch.

Ở người trưởng thành, chảy máu não thất thường là hậu quả của một chảy máu nội sọ nguyên phát. Các nguyên nhân phổ biến bao gồm tăng huyết áp mạn tính, dị dạng động tĩnh mạch, vỡ túi phình hoặc chấn thương sọ não. Máu di chuyển từ nhu mô vào não thất theo các đường nứt rách mô não, gây tích tụ máu và tạo gánh nặng áp lực cho toàn hệ thống nội sọ. Phản ứng viêm trong não thất làm tăng nguy cơ tổn thương tế bào ependymal và thay đổi thành phần dịch não tủy.

Dưới đây là các yếu tố làm tăng nguy cơ tổn thương thứ phát:

• Phản ứng viêm gây phù não
• Hình thành cục máu đông gây tắc nghẽn dịch
• Độc tính của hemoglobin và sản phẩm phân hủy máu

Yếu tố nguy cơ

Yếu tố nguy cơ của chảy máu não thất phụ thuộc vào lứa tuổi và tình trạng sức khỏe. Ở trẻ sinh non, yếu tố nguy cơ quan trọng nhất là tuổi thai nhỏ hơn 32 tuần và cân nặng khi sinh dưới 1500 g. Các yếu tố khác bao gồm thở máy kéo dài, nhiễm trùng huyết, dao động huyết áp và các rối loạn đông máu bẩm sinh. Những trẻ được hồi sức tích cực ngay sau sinh có nguy cơ cao hơn do mạch máu não chưa đủ ổn định.

Ở người trưởng thành, các yếu tố nguy cơ chủ yếu gồm tăng huyết áp không kiểm soát, bệnh lý mạch máu như dị dạng động tĩnh mạch hoặc phình mạch, sử dụng thuốc chống đông, rối loạn đông máu, chấn thương sọ não và lạm dụng chất kích thích như cocaine. Những bệnh nhân có bệnh mạch máu nhỏ do đái tháo đường hoặc loạn dưỡng mạch máu cũng dễ gặp tình trạng vỡ mạch dẫn đến chảy máu não thất.

Bảng sau tổng hợp nhóm nguy cơ theo từng đối tượng:

Đối tượng	Nguy cơ chính
Trẻ sinh non	Tuổi thai thấp, mạch mạc chưa trưởng thành, nhiễm trùng
Người trưởng thành	Tăng huyết áp, chấn thương, dị dạng mạch
Bệnh nhân dùng thuốc chống đông	Rối loạn đông máu do thuốc

Triệu chứng lâm sàng

Triệu chứng lâm sàng của chảy máu não thất thay đổi tùy nhóm tuổi, mức độ chảy máu và tốc độ tiến triển của tổn thương. Ở trẻ sinh non, triệu chứng thường không điển hình do hệ thần kinh chưa hoàn thiện. Những biểu hiện thường gặp gồm giảm trương lực cơ, thở yếu, da tái, giảm phản xạ bú và khóc yếu. Một số trẻ có cơn ngưng thở, rối loạn nhịp tim hoặc các dấu hiệu suy tuần hoàn. Tình trạng tiến triển nặng có thể gây phù thóp, co giật hoặc giảm ý thức, phản ánh tình trạng tăng áp lực nội sọ.

Ở người trưởng thành, triệu chứng xuất hiện rõ rệt hơn và thường bắt đầu bằng đau đầu dữ dội, nôn ói, rối loạn tri giác và yếu liệt một bên cơ thể. Khi máu lan vào não thất với lượng lớn, bệnh nhân có thể nhanh chóng rơi vào tình trạng hôn mê. Các dấu hiệu thần kinh khu trú như rối loạn vận nhãn, co giật khu trú hoặc liệt nửa người cũng có thể xuất hiện. Tăng áp lực nội sọ gây đau đầu tăng dần, thay đổi hành vi hoặc giảm nhịp thở, trong khi kích thích màng não có thể gây cứng gáy hoặc tăng nhạy cảm với ánh sáng.

Dưới đây là danh sách các triệu chứng thường gặp:

• Đau đầu dữ dội và đột ngột
• Nôn ói, rối loạn tri giác, hôn mê
• Co giật hoặc thay đổi hành vi
• Yếu liệt hoặc dấu thần kinh khu trú
• Dấu hiệu tăng áp lực nội sọ như giãn đồng tử, nhịp thở bất thường

Chẩn đoán

Chẩn đoán chảy máu não thất dựa trên lâm sàng kết hợp với các kỹ thuật hình ảnh học. Ở trẻ sinh non, siêu âm qua thóp là phương tiện tối ưu vì tính an toàn, không bức xạ và khả năng đánh giá nhanh mức độ lan rộng của máu. Siêu âm giúp phát hiện cả những trường hợp chảy máu nhẹ mà lâm sàng chưa biểu hiện rõ. Đối với các trường hợp nặng, siêu âm cũng hỗ trợ theo dõi tiến triển giãn não thất.

Ở người trưởng thành, chẩn đoán chủ yếu dựa vào CT scan không cản quang, cho phép nhìn rõ máu trong não thất và xác định nguồn gốc chảy máu trong nhu mô nếu có. CT là xét nghiệm ưu tiên vì nhanh, chính xác và phù hợp trong cấp cứu. MRI não được sử dụng để đánh giá chi tiết hơn về nhu mô não, phát hiện tổn thương nhỏ hoặc đánh giá hậu quả lâu dài. Các hướng dẫn chuyên môn từ American Stroke Association cung cấp thông tin chẩn đoán và xử trí cập nhật tại https://www.stroke.org.

Bảng dưới đây tóm tắt các phương pháp chẩn đoán thường dùng:

Phương pháp	Ưu điểm	Ứng dụng
Siêu âm qua thóp	An toàn, không bức xạ	Trẻ sinh non
CT scan	Nhanh, nhạy với máu cấp	Cấp cứu người lớn
MRI não	Chi tiết nhu mô	Đánh giá tổn thương sâu

Biến chứng

Chảy máu não thất có thể gây ra nhiều biến chứng nghiêm trọng ảnh hưởng trực tiếp đến sự sống còn và chức năng thần kinh của bệnh nhân. Một trong những biến chứng phổ biến nhất là giãn não thất do máu cản trở đường lưu thông dịch não tủy, làm tăng áp lực nội sọ kéo dài. Giãn não thất nặng có thể gây tổn thương não không hồi phục nếu không được dẫn lưu kịp thời. Ngoài ra, sự phân hủy của máu trong não thất làm thay đổi thành phần hóa học của dịch não tủy, dẫn đến viêm màng não thất và tổn thương tế bào thần kinh.

Bệnh nhân có thể gặp tổn thương nhu mô lan tỏa do độc tính của hemoglobin và sắt tự do, làm tăng nguy cơ thoái hóa chất trắng và teo não. Trẻ sinh non có nguy cơ chậm phát triển thần kinh, giảm thị lực, khiếm khuyết vận động hoặc bại não. Người trưởng thành có thể gặp suy giảm trí nhớ, rối loạn vận động, rối loạn hành vi hoặc co giật mạn tính. Những biến chứng này phụ thuộc vào mức độ chảy máu, tốc độ xử trí và tình trạng nền của bệnh nhân.

Các biến chứng thường gặp gồm:

• Giãn não thất hoặc não úng thủy sau chảy máu
• Viêm màng não thất do phân rã máu
• Tổn thương nhu mô não và thoái hóa chất trắng
• Rối loạn phát triển thần kinh ở trẻ sinh non
• Suy giảm nhận thức hoặc vận động ở người trưởng thành

Điều trị

Điều trị chảy máu não thất tập trung vào ổn định hô hấp, tuần hoàn và kiểm soát tăng áp lực nội sọ. Ở trẻ sinh non, điều trị bao gồm tối ưu thông khí, duy trì huyết áp ổn định và kiểm soát các rối loạn đông máu. Các biện pháp hỗ trợ như điều chỉnh thân nhiệt, hạn chế dao động oxy và ngăn ngừa nhiễm trùng giúp giảm nguy cơ tiến triển của chảy máu. Với các trường hợp giãn não thất tiến triển, can thiệp đặt dẫn lưu dịch não tủy là cần thiết để giải áp.

Ở người trưởng thành, xử trí bao gồm kiểm soát huyết áp nghiêm ngặt, duy trì cân bằng điện giải và giảm áp lực nội sọ bằng thuốc hoặc dẫn lưu não thất. Một số trường hợp cần phẫu thuật lấy máu tụ nếu có chảy máu nhu mô lớn kèm tắc nghẽn não thất. Trong các trường hợp phức tạp, bác sĩ có thể đặt dẫn lưu não thất ra ngoài (EVD) để hút dịch và máu, đồng thời theo dõi áp lực nội sọ liên tục. Các hướng dẫn điều trị chuyên môn được Cleveland Clinic cung cấp tại https://my.clevelandclinic.org/health/diseases.

Bảng dưới đây mô tả một số biện pháp điều trị chính:

Biện pháp	Mục tiêu
Kiểm soát huyết áp	Giảm nguy cơ chảy máu lan rộng
Dẫn lưu não thất	Giảm áp lực nội sọ
Phẫu thuật lấy máu tụ	Giải áp trong các trường hợp nặng
Điều trị hỗ trợ	Ổn định hô hấp, tuần hoàn

Tiên lượng

Tiên lượng chảy máu não thất phụ thuộc chặt chẽ vào mức độ chảy máu, tuổi và tình trạng nền của bệnh nhân. Ở trẻ sinh non, tiên lượng thường khó lường vì não đang trong giai đoạn phát triển mạnh và rất nhạy cảm với tổn thương. Chảy máu độ III và IV thường liên quan đến nguy cơ cao bị bại não, chậm phát triển trí tuệ và rối loạn hành vi. Trẻ độ I và II có khả năng hồi phục tốt hơn nếu được chăm sóc thích hợp và theo dõi lâu dài.

Ở người trưởng thành, tiên lượng phụ thuộc vào mức độ lan tỏa của máu trong não thất, nguyên nhân chảy máu và tốc độ can thiệp. Những bệnh nhân được phát hiện sớm và xử trí kịp thời có khả năng hồi phục cao hơn. Tuy nhiên, những trường hợp có giãn não thất nặng hoặc tổn thương nhu mô rộng thường để lại di chứng lâu dài như suy giảm nhận thức và rối loạn vận động.

Kết luận

Chảy máu não thất là tình trạng nặng nề ảnh hưởng đến hệ thống dịch não tủy và chức năng thần kinh. Việc chẩn đoán sớm, điều trị đúng hướng và theo dõi sát giúp giảm đáng kể tỷ lệ tử vong và nguy cơ di chứng. Kiểm soát các yếu tố nguy cơ và tăng cường chăm sóc ban đầu là chìa khóa trong dự phòng và cải thiện tiên lượng.

Tài liệu tham khảo

• American Stroke Association. Stroke Resources. https://www.stroke.org
• Cleveland Clinic. Neurological Disorders. https://my.clevelandclinic.org/health/diseases
• National Institute of Neurological Disorders and Stroke (NINDS). https://www.ninds.nih.gov
• Johns Hopkins Medicine. Brain Hemorrhage Information. https://www.hopkinsmedicine.org/health